Richard Sennett Esnek Kapitalizm

Eser o kadar gerçekçi ve derin tahlillerle doludur ki, üzerine bir yazı kaleme almamak büyük bir haksızlık olurdu. Bu sebeple bugünkü yazımda Sennett’in bu kıymetli eserini kısaca inceleyeceğim.

Esnek Kapitalizm Nedir? 

“Esnek Kapitalizm”de, katı bürokrasi ve rutinin insan yaşamına olan negatif yanları ele alınır ve eleştirilir. Çalışanların hızlı bir biçimde hareket etmeleri, her an değişime adapte olmaya hazır olmaları, risk almaya yönelmeleri ve statükoya daha az bağımlı olmaları hedeflenir (s9).

İngilizce’deki “career” taşıtların kullandığı yol anlamına gelen “carriage” kelimesinden türemiştir. Burada Sennett bir zamanlar kariyerin dümdüz izlenen yol manasına geldiğine vurgu yapmaktadır. Ancak esnek kapitalizmde bu yol kesintiye uğramış ve düz yol aniden inişli çıkışlı bir engebeye dönüştürülmüştür. (s9-10). Risk almaya zorlayan sistem hangi yolun olumlu sonuç vereceğini garanti edemediği için insanlar üzerinde sistematik bir baskı oluşturulmuştur. (s10).

Bu durumu Sennett şöyle yorumluyor: “Katı bürokrasi biçimlerini eleştiren ve risk almaya vurgu yapan esnekliğin, insanlara kendi yaşamlarını şekillendirmede daha fazla özgürlük tanıdığı söyleniyor. Oysa yeni düzen, sadece geçmişin yürürlükten kaldırılmış kurallarının yerine yeni kontrol biçimlerini geçiriyor. Ancak bu yeni kontrol biçimlerin anlamak oldukça zordur. Yeni kapitalizm, genelde okunaksız bir iktidar rejimidir.” (s10).

Önemli Sorular

Sabırsızlığın her alanda etkili olduğu bir toplumda değer yargılarımızı nasıl bilebiliriz? Ekonomisi kısa vadeli planlar üzerine kurulu bir anlayışta nasıl olur da uzun vadeli hedeflere odaklanabiliriz? (s11).

Karakter Nedir?

Karakter bireysel deneyimlerin kendimize ve topluma yüklediğimiz anlam ile bir bütünlük oluşturan kişiliğin daha kapsayıcı bir boyutudur. Bu bütünlük insan ilişkilerinde zamanla güven ve güvensizlik duygusunu ön plana çıkartır. Esnek kapitalizm, insanlar ile olan ilişkilerimizde yüzeyselliği temel almaktadır. Kimseyi derinlemesine tanıyamayız, Sennett’in deyimiyle yaşantılarına tanık olamayız. Bu tür toplumlarda güven üzerine kurulu bir ilişkiden söz etmek pek mümkün değildir. Her otuz kırk yılda bir yeniden inşa edilen evler, çalışanların sürekli yer değiştirmesi ve dikey mimari bu yüzeyselliğin başlıca sorunlarıdır.

Max Weber’in Demir Kafesi

Sennett toplumun öngörülebilir sonuçlarla kendisini güvende hissedebileceğini söyler, bunun için Max Weber’in “demir kafes” adlı zamanın kullanımı kavramına vurgu yapar. Bireyin ilk işe girdiğinden itibaren ne zaman emekli olacağını bilmesi, düzenli maaş artışına tabi olması, enflasyonun sabit bir değerde hareket etmesi, siyasi ve ekonomik belirsizliklerin mevcut olmaması ve toplumsal sözleşme ile varlığı kabul edilen sistemin rutin bir şekilde korunması doğrusal bir zamanın göstergesidir. (s14) Ancak esnek kapitalizmin rutine karşı savaş açtığı yine Sennett tarafından ifade edilmektedir. Çünkü birçok şeyin önceden belirli olduğu toplumlarda kapitalizmin yeteri kadar kaos yaratamaması kar marjını düşürecek ve sistemi sekteye uğratacaktır.

Eserinde önemli bir Amerikan rüyası olan sınıf atlama konusunu bir baba ve oğul üzerinden anlatan Sennett, rutin olmayan, sürekli av ve avcı ilişkisinin olduğu toplumlarda sınıfsal geçişgenliğin oldukça düşük bir ihtimal olduğunu söyler. Nitekim kişinin alt sınıfa mensup bir aileden gelmesi onun önündeki en büyük engeldir. Bu alt sınıfa mensup kişi ne kadar üstün başarı gösterirse göstersin (eğer şansı da yaver giderse) ancak orta ölçekli bir konuma yaklaşabilecektir.

Dr. Nurullah GÜNGÖR

nurullah@nurullahgungor.com.tr

KAYNAKÇA

Richard Sennett, Karakter Aşınması- Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri, çev. Barış Yıldırım, Ayrıntı Yayınları.