Kamu yönetiminde “iyi yönetim ilkeleri” olarak bilinen kavram demokratik süzgecin bir getirisi olarak günümüzde kullanılmaya başlandı. Vatandaş ile idare arasındaki sorunların etkin bir şekilde çözülmesi, bürokratik hantallığın rafa kaldırılması, hizmet kollarının daha aktif bir şekilde süreç yönetimine dahil edilmesi bağlamında geliştirildiği bilinmektedir. Bu kavramın uygulamada etkin bir şekilde varlığını sürdürebilmesi için nitelikli insan kaynağına uygun geliştirilmiş bir altyapı oluşturulması zaruri bir ön koşuldur. Bunun için de ayakları yere basan hukuki düzenlemelerin varlığı gerekir.
Öte yandan bu yazımızda günümüzden yaklaşık 400 sene önce yaşamış olan Koçi Bey’in kaleme aldığı risalelerden küçük bir bölümü inceleyeceğiz. Oradan edindiğimiz anlayışla iyi yönetim ilkelerinin uygulamada nasıl olması gerekliliğine ilişkin bir çerçeve çizmeye çalışacağız.
Bilindiği kadarıyla Koçi Bey Arnavutluk’tan devşirilmiş ve acem ocağında yetiştirilmiştir. Dönemin koşullarında çalıştığı işlerde gösterdiği özveri ve çalışkanlık ile katiplik mesleğinden Has Oda’ya kadar yükselmiştir. Bu işleri sırasında IV. Murad’ın dikkatini çekerek danışmanlık makamına ulaşmıştır.[1]
Koçi Bey iyi yönetim ilkelerine ilişkin düşüncelerini, gözlemlerini ve sorunlarını risale şeklinde ilk önce IV. Murad’a daha sonra da Sultan I. İbrahim’e arz etmiştir. Eser devlet yönetimine ilişkin bir çok önemli muhteviyatı bünyesinde barındırmaktadır. Bugün dahi etkisini ve güncelliğini koruyan risale kamu yönetimi alanında eşsizdir. Bu kitapta yer alan iyi yönetim ilkelerine ilişkin bölümlerden bir kısmını ilgili esere atıf yaparak günümüz dilinde sadeleştirdim. 1631 yılında yazılan bu ifadeler kamu yönetiminde baş tacı yapılması gereken unsurlardır.
Yüksek makamlar işin ehline verilmelidir. Bu çok mühim bir konudur. Eğer bu ilahi emir yerine getirilemiyorsa bunun sebebi menfaattir. Bu menfaatin sonucu olarak itibarı ve şerefi yüksek kişiler değersiz görülür, birikimsiz ve liyakatsiz kişiler kıymete biner. Hâkimler ve valiler arasında yapılan liyakatsiz atamalar zulme sebep olur. Dolayısıyla büyük İslâm ülkesi Osmanlı Devleti Aliyye’si sarsılır, halk perişan olur.
Osmanlı devlet başkanına yakışan şudur ki, devlet işleri ehline verilmelidir. Bu kişiler devletin varlığını ve birliğini korur, muhafaza eder. Özellikle devlet nizamının temeli adaletli hâkimler ile mümkündür. Liyakatli hâkim olmazsa insanlar zalimin zulmünden ve düşman istilasından nasıl korunacaklardır?
İşin ehli olmayanların devlet makamında önemli görevlere yükseltilmesinin padişah hazretlerine hiçbir faydası yoktur. Bu kişiler kendi ahiretlerini mahvettikleri gibi İslam topraklarını da içten fethederler. Niyeti halis olan, adaleti icra eden, halktan yana olan kimselere Allah’ın izni ile her iş kolay olur. [2]
Hünkârım belirli dönemlerde halkın içine girin ve onlara sorun. “Hâkimler size haksızlık eder mi? Yöneticileriniz size zulmeder mi?” Ne cevap alırsanız alın güvenilir adamlarınızı o bölgeye gönderin ki söylenenleri teyit edebilesiniz. Kıymetli hünkârım, bu gibi konular tek bir kişiden dinlenilmemelidir. Farklı kişilerin görüşlerine ve deneyimlerine de başvurulmalıdır.
Vezirleriniz sır saklamasın, onlara “iyi ya da kötü ne tür bir haber varsa bana bildiriniz” fermanını buyurunuz. [3]
Görüleceği üzere Koçi Bey işin ehline verilmesi gerekliliği hususuna vurgu yapmakta ve bunun ilahi bir buyruk olduğunun altını çizmektedir. Nitekim haklıdır da, Allah Nisâ Suresi’nde (4-58). “emanetin ehline verilmesini emreder” hükmü bulunmaktadır. Koçi Bey yöneticinin adil olmasından bahseder ve bunun karşılığı yine Kur’ân-ı Kerim içerisinde bir çok ayeti kerimede mevcut bulunmaktadır. Nahl Suresi’nde (16-90) “Allah adaleti, iyilik yapmayı ve akrabaya yardım etmeyi emreder” buyrulmaktadır.
Koçi Bey’in gerek IV. Murad’a gerekse de daha sonra Sultan I. İbrahim’e sunduğu bu risallerin dayanağının İslâm olduğu apaçık ortadadır. Bu kavramlar günümüz iyi yönetim ilkelerinin başlıca unsurları olan adalet, ehliyet, liyakat, eşitlik, doğruluk, tarafsızlık ve şeffalık ilkeleri ile doğrudan bağdaşmaktadır.
Dr. Nurullah GÜNGÖR
nurullah@nurullahgungor.com.tr
KAYNAKÇA
[1] https://islamansiklopedisi.org.tr/koci-bey “Koçi Bey” maddesi, erişim. 18-10-2019.
[2] Koçi Bey Risaleleri, Kabalcı Yayınları, yayıma haz. Seda Çakmakçıoğlu, İstanbul 2017 s.93-94.
[3] Koçi Bey, a.g.e, s. 154.