Nepotizm Nedir? Nasıl Mücadele Edilir?
Nepotizm en genel tabiriyle adam kayırmacılık olarak bilinir. Az geliÅŸmiÅŸ ya da geliÅŸmekte olan ülkelerin baÅŸlıca sorunları arasında yer almaktadır. Ä°ngilizce dilinde meÅŸhur bir deyim vardır “elephant in the room” birebir çevirisi “odadaki fil” anlamına gelse de “herkesin bildiÄŸi sır, ya da insanların konuÅŸmaktan imtina ettiÄŸi konu” olarak ifade edilir. Ä°ÅŸte nepotizm sorunu da böyle bir durumdur. Herkes bu konudan ÅŸikayetçidir ancak sorun ne hikmetse bir türlü çözülmez.
Kamu yönetimin temel sorunları arasında yer alan adam kayırmacılık ya da akraba iltiması sistemin iÅŸlerliÄŸini sekteye uÄŸratması bir tarafa vatandaÅŸ ve devlet arasındaki güvenin zedelenmesine de dolaylı yoldan etki yapmaktadır. Özellikle Avrupa’da iÅŸe alım ve terfi aÅŸamalarında nepotizmden kaçınılması adına 90’lı yılların başından itibaren güçlü mücadeleler verilmiÅŸtir. Gösterilen çabaya nispetle büyük oranda baÅŸarı da saÄŸlanmıştır. Bu konudaki farkındalık ve bilinçlendirme çabaları aralıksız devam etmektedir.
İslâm Hukukunda Nepotizm
Ä°slâm kamu hukuku açısından nepotizm, Ä°slâmın ilk yıllarından itibaren üzerinde titizlikle durduÄŸu bir konudur. Hz. Peygamber (SAV) ehliyet ve liyakate uygun olmayan akrabaların devlet iÅŸlerinde görev almasına hiçbir zaman onay vermemiÅŸtir. Hz. Peygamber’in bu uygulaması daha sonraki süreçte görevi devralan RaÅŸid Halifeler döneminde de devam etmiÅŸtir. Yalnız bu durumun bir istisnası Hz. Osman devrinde gerçekleÅŸmiÅŸtir. Bu dönemde Åžam Valisi olan Muaviye’nin yetkileri Hz. Osman’ın talimatıyla geniÅŸletilmiÅŸ ve Muaviye bölgenin tüm hakimi konumuna gelmiÅŸtir. Ä°slâm’ın o güne kadarki süregelen uygulamalar açısından tartışmalı olan bu karara Hz. Peygamber’in çok sevdiÄŸi ve kıymet verdiÄŸi Ebû Zer karşı çıkmış ve Åžam’a Muaviye’nin yanına kadar gitmiÅŸtir. Orada yaÅŸanan lüks ve ÅŸatafatı gören Ebû Zer geri kalan yaÅŸamını Ä°slâmın emrettiÄŸi gibi dosdoÄŸru yaÅŸamak ve Nisa Suresi 58. ve (emanetin ehline verilmesi) Tevbe Suresi’nin 34 ve 35. (Altın ve gümüşleri biriktirip hayır yolunda harcamayanlara) ayeti kerimelerine uygun bir hayat sürmek adına ömrünün sonuna kadar bu durumdan uzak kalmıştır.
Nepotizmle Nasıl Mücadele Edilir?
Bu problem her ülkenin kendi sosyo-kültürel yapısı bağlamında kendine özgüdür. Vaka araştırması yapılıp çıkan sonuca göre çözüm yolları üretilebilir. Ancak evrensel birtakım ilkeler öne sürülebilir.
Bunları sırasıyla şu şekilde ifade edebiliriz.
1-İşe alım kriterlerinde standartlar belirlenmelidir.
2-Objektif standartlar doğrultusunda puanlama kriteri net değilse mülakat sınavları yapılmamalıdır.
3-Terfi aşaması tamamen objektif ve öngörülebilir gerekçelere göre düzenlenmelidir.
4-Mümkünse atamalar merkezi olarak yapılmalıdır.
5-Akraba atamaları yasaklanmalıdır.
6-Herkes aldığı eğitim, bilgi ve deneyimine göre bir mevkiye atanmalıdır.
Dr. Nurullah GÜNGÖR
nurullah@nurullahgungor.com.tr
Hocam yazınızı dikkatle okudum, adam kayırmacılık konusunda size bir soru yöneltmek isterim. EÄŸer Ä°slam’a göre nepotizm bir suçsa neden Ä°slâm’ın egemen olduÄŸu ülkelerde kayırmacılık bu kadar fazla? TeÅŸekkür ederim.
Ä°slâm nepotizmi karşısına almıştır. Hiçbir suret ve ÅŸekilde adam kayırmacılığı kabul etmemektedir. Ancak feodalitenin egemen olduÄŸu yönetim anlayışında nepotizm kaçınılmaz bir ÅŸekilde sistemin parçası haline gelmiÅŸtir. Bu durumun Ä°slâm ile uzak yakın bir iliÅŸkisi yoktur. Problemi yaratanlar dini kullanarak menfaat elde eden insanlardır. Dolayısıyla nepotizmi benimseyen bir topluluÄŸun oluÅŸturduÄŸu sistem de hiç kuÅŸkusuz güvensiz ortamlara kucak açacaktır. Kur-ân’ı Kerim’de yer alan münafıklar bu türden insanlardır. Ayrımı iyi yapmak gerekir.