Toplumsal sözleşmeciler tarafından tartışılan konulardan bir tanesi de onun nasıl ortaya çıktığıdır. Konuya ilişkin iki türlü yaklaşım söz konusudur. Birincisi kendiliğinden bir sözleşme anlayışı iken, ikincisi egemen tarafından ileri sürülen mutabakat arayışıdır. İlk iddianın altını dolduranlar toplumsal sözleşmeyi kaosu sonlandırıcı bir unsur görmektedirler. Diğerleri ise bir uzlaşı aracı olarak değerlendirmektedirler. Bizim bakış açımıza göre toplumsal sözleşmeler re’sen ortaya çıkarlar. Toplumsal sözleşmeyi onunla yaşayacak olan kitle talep etmelidir. Egemenin ortaya koyduğu anlayış anayasadır. Toplumsal sözleşme ile anayasayı ayıran farklardan biri de  budur.

Ancak bizim gibi düşünmeyenlerden birisi de Ali Mezghani’dir. Kendisi tarafından yazılan “Tamamlanmamış Devlet, Arap Ülkelerinde Hukuk  Sorunu” kitabında toplumsal sözleşmenin doğal olamayacağına ilişkin değerlendirmeleri şu şekildedir.

“Geleneksel toplumun bütüncüllüğünün tersine modern ve demokratik toplum buna karşıt ilkeler üzerinde düzenlenmiştir. Koşulların eşitleştirilmesi hiyerarşi ilkesinin reddedilmesini içerir. Eşitsizlikler artık önceden belirlenmiş değildir, insan faaliyetlerinin sonuçlarıdır. Bundan dolayı da onlara karşı çıkabilir. Modernlikte bireysel özerklik kendisin gösterir. Toplum, sözleşme (convention) temeline dayanır. O ne doğaldır, ne  de Tanrı tarafından tesis edilmiştir. Bunun sonucu olarak hukuki olanla siyasi olanın alanları kendilerini özerk olarak ortaya koyarlar. Birlikte yaşama, insanların sürekli müdahalesini gerektirir. Modern toplumda doğanın, aşkınlığın, norm koyucu rollerine son verilir” (1)

Mezghani demokratik devlet anlayışında sistematik bir düzenin bulunamayacağından yola çıkarak her aygıtın parça parça birbirinden kopuk bir şekilde yetki ve irade sahibi olduğunu ileri sürüyor. Bu anlayışa katılmamız mümkün değildir. Mazgaha’nin ileri sürdüğü parçalık aslında bağımsızlıktır, ki bu demokratik devletlerin en önemli özelliğidir. Eşitsizliğin insan faaliyetinin sonuçlarından biri olması pek tabi ki eleştirilecek bir konudur. Ancak bunun demokratik bir devlet anlayışı ile uzak-yakın ilişkisi yoktur. Bu insan fıtratından kaynaklı güç istencidir. Bunu durduracak olan da tam manasıyla toplumsal sözleşmenin kurucu ilkeleridir ve toplumun bu sözleşmeye olan inancıdır.

Dr. Nurullah GÜNGÖR

nurullah@nurullahgungor.com.tr

KAYNAKÇA

(1) Ali Mezghani, Tamamlanmamış Devlet, Arap Ülkelerinde Hukuk Sorunu, çev. Ahmet Arslan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, Eylül 2015,  s. 70.